Сенки од минатото: Драма на прагот од домот

— Конечно, дојде! — гласот на мајка ми, Ана, одекна низ тесниот ходник додека тивко ја затворав вратата зад себе. Нејзиниот тон беше мек, но во него се криеше немир кој не можеше да го сокрие ни по толку години. — Не можеш вака да се враќаш секоја ноќ, Никола. Ќе се разболиш, сине.

Ги соблеков износените патики и се обидов да не ја погледнам во очи. Прстите ми трепереа додека ги ставав клучевите на полицата. Во воздухот се чувствуваше мирис на пржени јајца и лук, но мене ми беше стегнато грлото. Се наведнав над масата, а таа веќе ми ставаше чинија пред мене.

— Ќе јадеш нешто? — праша со оној нежен глас што го користеше кога сакаше да ме смири.

— Не сум гладен, мајко. — Гласот ми беше рапав, како да сум голтал песок цела ноќ.

Таа седна спроти мене, ги прекрсти рацете и ме гледаше со оние нејзини темни очи полни со грижа. — Никола, што се случува? Вака не беше ни кога татко ти замина. Сега работиш по две смени, едвај зборуваш со мене… Сине, кажи ми што те мачи.

Се борев со себе. Сакав да ѝ кажам сè — за долговите што татко ми ги остави зад себе, за заканите од луѓето на кои им должеше, за тоа како секоја вечер кога се враќам дома се плашам дека некој ќе ме следи. Но како да ѝ кажам на мајка ми дека не можам да ја заштитам?

— Ништо не е, мајко. Само сум уморен.

Таа воздивна и се исправи. — Знам кога нешто криеш од мене. Ти си ми сè што имам, Никола. Ако нешто ти се случи…

Во тој момент заѕвони телефонот. Го погледнав екранот — непознат број. Срцето ми прескокна удар. Мајка ми го забележа тоа.

— Кој е? — праша.

— Никој важен — реков и го исклучив телефонот.

Но знаев кој беше. Беше Горан, човекот на кој татко ми му должеше пари уште од времето кога работеше во фабриката за мебел во Штип. По неговата смрт, долговите станаа мои. Горан не простуваше.

Мајка ми стана и почна да ги собира чиниите. — Ќе одам да легнам. Ако сакаш нешто да ми кажеш… знаеш каде сум.

Ја гледав како исчезнува во темниот ходник. Секој нејзин чекор звучеше како одек во празнината што ја чувствував во градите.

Кога останав сам, го вклучив телефонот и видов порака: „Или ќе вратиш до петок или ќе дојдеме дома.“

Седев така долго време, слушајќи го тивкото чукање на часовникот на ѕидот и тешкото дишење на мајка ми од другата соба. Мислев на тоа како татко ми секогаш велеше: „Семејството е најважно, Никола. За нив ќе дадеш сè.“ Но што ако веќе немаш што да дадеш?

Следното утро мајка ми ме разбуди со мирис на свежо кафе и топол леб. — Денес ќе дојде тетка ти Славка — рече додека го точеше кафето во малите филџани што ги чуваме само за гости.

— Зошто? — прашав со сомнеж.

— Сакам да зборуваме сите заедно. Не можеме вака повеќе, Никола. Треба да најдеме решение.

Тетка Славка беше сестра на мајка ми — жена со остар јазик и уште поостар поглед. Кога дојде, веднаш почна:

— Абе Ана, до кога ќе го штитиш? Види го на што личи! Блед како платно, очи подуени… Никола, кажи што ти прават тие луѓе!

Мајка ми ја прекина: — Доста, Славке! Не е време за карање.

Јас молчев. Не можев да издржам повеќе.

— Долговите се мои сега — изустив тивко. — Ако не платам до петок… ќе дојдат по нас.

Тишина. Мајка ми се фати за срце, а тетка Славка само воздивна.

— Ќе најдеме начин — рече мајка ми низ солзи. — Ќе продадеме нешто… ќе позајмиме…

— Од кого? Кој ќе ни даде пари? — викнав без да сакам.

Тетка Славка ме погледна право во очи: — Од мене нема што да земеш, ама ќе одам кај стрико ти Драган во Кавадарци. Тој има лозје, можеби ќе помогне.

Седевме така уште долго време, секој заробен во своите мисли и стравови. Надвор врнеше дожд, а капките удираа по прозорецот како да сакаат да ни кажат дека нема спас од оваа бура.

Следните денови поминаа во неизвесност. На работа бев како сенка од самиот себе; колегите ме гледаа со сожалување, а шефот ме повика:

— Никола, ако имаш проблеми… кажи ми. Можеби можам да помогнам.

Само кимнав со глава и излегов надвор на дождот. Се чувствував како дете кое бара засолниште под старото дрво во дворот кај баба ми во Велес.

Во четвртокот вечерта повторно заѕвони телефонот. Овој пат од Горан лично.

— Петок е утре, Никола. Не заборавај што ти реков.

Гласот му беше студен како зимско утро во Берово.

Се вратив дома и ја најдов мајка ми како седи во темница со фотографија од татко ми в раце.

— Зошто ни го направи ова? — шепотеше таа низ солзи.

Седнав до неа и ја прегрнав силно.

— Ќе помине и ова, мајко. Ќе најдеме начин…

Но длабоко во себе знаев дека времето истекува.

Утредента тетка Славка дојде со вест: — Драган ќе даде дел од парите, ама бара гаранција дека ќе ги вратиш до есен.

Почувствував олеснување и вина истовремено. Зарем вака треба да живее едно семејство? Во страв и долгови?

Кога Горан дојде по парите, ме погледна со презир:

— Запомни, Никола… ова е само почетокот ако не научиш да се бориш за своето.

Го гледав како си заминува низ ходникот полн сенки од минатото и се прашував: Дали некогаш ќе излеземе од овој круг на долгови и стравови? Или сме осудени засекогаш да живееме под товарот на туѓите грешки?

Дали има спас за семејствата како нашето? Или само учиме да преживуваме ден по ден?