Таа сол во кафето на Јован

„Зошто пак сол, Јоване?“, прашав со подигнато веѓа додека тој внимателно ја истураше ситната бела прашина во својата шолја кафе. Беше рано утро, надвор дождот тивко тапкаше по прозорецот, а во кујната се ширеше мирисот на свежо меленото кафе. Јован само се насмевна, онака како што знаеше – со половина уста, како да крие нешто. „Така ми е по мерак, Марија. Не прашувај многу.“

Секое утро беше исто. Јас го пијам кафето црно, горчливо, а тој – со сол. Сите во нашето мало село кај Велес знаеја за чудниот обичај на Јован. На пазарот, жените шепотеа: „Гледај го, пак со сол!“, а мажите се потсмеваа: „Сигурно му е горко животот, па и кафето го сака такво.“ Но никој не знаеше дека мене таа сол ми гореше повеќе од било која кавга или навреда.

Со Јован бевме заедно речиси дваесет години. Се запознавме на свадба кај заеднички пријатели, кога јас имав само деветнаесет години. Тој беше мирен, со длабоки очи и раце што секогаш мирисаа на тутун и земја. Се вљубив во неговата тишина, во начинот на кој ме гледаше кога мислеше дека не го забележувам. Но таа тишина со текот на годините стана ѕид меѓу нас.

„Мамо, зошто тато не зборува многу?“, ме праша еднаш нашата ќерка Ана додека ги миеше садовите. „Тој така сака, душо. Некои луѓе зборуваат со поглед или со дела“, и одговорив, но длабоко во себе знаев дека лажам и неа и себе.

Една вечер, кога Ана веќе беше на факултет во Скопје, а јас и Јован останавме сами во куќата, го затекнав како седи на трпезариската маса со главата потпрена на рацете. Кафето пред него беше недопиено, а солта се уште не беше ставена. „Што ти е?“, го прашав тивко. Тој ме погледна со уморни очи.

„Марија… некогаш мислам дека не ме разбираш.“

„Како да те разберам кога не зборуваш?“, возвратив со болка.

Тој воздивна и ја зема солта. „Некогаш е подобро да молчиш отколку да кажеш нешто што ќе боли.“

Таа ноќ не спиев. Слушав како дождот удира по покривот и се прашував што кријат тие негови молк и солта во кафето. Утрото го најдов како гледа низ прозорецот во дворот каде што некогаш играше Ана.

„Јоване, ако има нешто што треба да ми кажеш…“, почнав, но тој само ја тргна главата.

„Некои работи се подобро да останат несказани“, рече и излезе надвор.

Деновите минуваа во рутина – работа на нива, пазарење во Велес, телефонски разговори со Ана која се жалеше на професорите и студентскиот дом. Јован стануваше се потивок, а јас се почувствував како странец во сопствениот дом.

Една недела подоцна, додека ги редев алиштата во плакарот, најдов стара кутија од чоколадо скриена зад зимските палта. Внатре – писма. На врвот стоеше едно адресирано до мене: „За Марија – кога ќе ме нема.“ Срцето ми затрепери.

Со треперливи раце го отворив писмото:

„Марија,

Ако го читаш ова, значи дека веќе не сум тука. Сакав да ти кажам толку многу нешта, но никогаш не најдов храброст. Солта во моето кафе е спомен од татко ми – тој секогаш велеше дека така кафето потсетува на морето кое никогаш не го виде. Кога бев дете, мајка ми почина млада, а татко ми остана сам со мене и брат ми. Немавме многу – ни пари, ни љубов. Секое утро тој ми правеше кафе со сол и ми велеше: ‘Животот е горчлив и солен, синко. Ако научиш да го сакаш таков каков што е, ќе бидеш среќен.’

Солта стана мој начин да се сетам на него и на сите работи што никогаш не ги кажавме еден на друг. Знам дека ти беше тешко со мене – со мојата тишина, со моите ѕидови. Те сакав повеќе отколку што можев да покажам. Прости ми што не знаев како да зборувам за болката.

Секое утро кога ќе ставев сол во кафето, си ветував дека денес ќе ти кажам колку ми значиш. Но секогаш ме победуваше стравот.

Твој Јован“

Писмото ми падна од раце. Солзи ми се слеваа по образите додека седев на подот меѓу зимските палта и спомените од дваесет години заеднички живот. Сфатив дека цело време барав зборови од човек кој зборувал на свој начин – преку секојдневните гестови, преку солта во кафето.

Следните денови беа магливи. Јован почина ненадејно од срцев удар додека работеше на нивата. Селото беше во шок – сите дојдоа да изразат сочувство, а јас стоев покрај ковчегот и се прашував колку малку знаеме за луѓето што ги сакаме.

На деветтиот ден по погребот, седнав сама во кујната со две шолји кафе пред мене – едната црна, другата со малку сол. Го испив кафето со сол и почувствував како горчината и солта се мешаат во грлото – како љубовта и болката што ги делевме сите тие години.

Ана дојде дома за викендот и ме најде така.

„Мамо… зошто пиеш кафе со сол?“

Ја погледнав низ солзи и се насмевнав.

„За да се сетам дека љубовта понекогаш е горчлива и солена… ама сепак вреди.“

Сега секое утро ставам малку сол во моето кафе. Не затоа што ми се допаѓа вкусот, туку затоа што сакам да го почувствувам Јован покрај себе – неговата тишина, неговата љубов скриена зад секојдневните ритуали.

Се прашувам… колку често ги слушаме луѓето што ги сакаме? Колку тајни носат тие што ни се најблиски? Кажете ми – дали некогаш сте откриле нешто за сакан човек дури откако било доцна?