Трпезата на срамотата: Кога љубовта се судри со традицијата

„Не, не можам да верувам! Марко, ова е навистина… не знам што да кажам.“ Го гледав во очи, а во мене се бореа срам, лутина и неверување. Седевме на масата во неговиот дом во едно мало село кај Велес, а пред мене стоеше голема тава со грав, од која сите земаа со исти лажици. Мајка му, тетка Славка, ми се насмевна: „Ајде, Елена, земи си, не се срами. Кај нас така се јаде отсекогаш.“

Јас доаѓам од сиромашно семејство – татко ми работи во фабрика за цигари, мајка ми продава на пазар. Имам три браќа и две сестри. Во нашата куќа секој имаше свој тањир, секој си миеше садови по јадење. Дури и кога немавме доволно за сите, мајка ми секогаш велеше: „Достоинството не се мери со парите, туку со тоа како се однесуваш.“ Пред неколку месеци купивме и машина за садови – голема радост за сите.

Но ова… ова беше нешто друго. Сите седевме околу масата – Марко, неговите родители, баба му и дедо му, брат му Александар и сестра му Марија. Сите земаа од истата тава, со исти лажици, без да ги избришат или исплакнат. Кога ја видов баба му како ја лиже лажицата и пак ја става во тавата, срцето ми се стегна. Не знаев дали да се насмеам или да заплачам.

Марко го забележа моето двоумење. „Елена, извини ако ти е чудно… ама така сме научени. Кај нас нема фаци – сите сме едно.“

Се обидов да се насмевнам. „Не е до тоа… само… кај нас дома е поинаку.“

Тетка Славка ме потапша по рамото: „Дете мое, кога ќе дојдеш во туѓ дом, треба да почитуваш како јадат тие. Така е редот.“

Го спуштив погледот и се обидов да земам малку грав со лажицата што ја користеше Александар. Во тој момент почувствував како ми се превртува стомакот. Се сетив на мајка ми – колку беше строга околу чистотата и редот. Се сетив на нашите вечери кога сите седевме заедно, но секој со свој тањир и прибор.

По јадењето, сите ги оставија лажиците во тавата. Никој не ги исплакна. Тетка Славка ги собра садовите и ги стави во коритото без вода. „Ќе ги измијам подоцна“, рече.

Марко ме повлече на страна во дворот.

„Елена, знам дека ти е чудно… ама не сакам да мислиш лошо за моето семејство.“

„Не мислам лошо… само… не знам дали можам да се навикнам на ова.“

„Ќе се навикнеш. Ако ме сакаш, ќе прифатиш и моите.“

Го погледнав во очи. „А ти би прифатил нешто што ти е одвратно?“

Се замисли. „Не знам… можеби не.“

Вечерта не можев да заспијам. Слушав како баба му кашла во другата соба, а јас размислував за нашата иднина. Дали љубовта е доволна за да премостиме вакви разлики? Дали ќе можам некогаш да го донесам Марко кај нас дома без да се срами од нашите навики?

Следниот ден појдовме на прошетка до блиската река. Марко беше тивок.

„Мајка ми рече дека си била премногу фина за наше село“, ми рече.

„А што мислиш ти?“

„Мислам дека си поинаква… ама тоа ми се допаѓа.“

Седнавме на една клупа покрај водата.

„Марко, ако некогаш живееме заедно… како ќе биде? Ќе јадеме сите од една тава или секој ќе има свој тањир?“

Се насмевна горчливо. „Не знам… Можеби ќе најдеме средина.“

Се вративме дома попладне. Тетка Славка веќе готвеше нов ручек – компири со месо во истата тава од вчера. Овојпат решив да помогнам во кујната.

„Тетка Славке, може ли јас да ги измијам садовите?“

Ме погледна зачудено. „Зошто? Ќе ги измијам јас.“

„Навикната сум дома секогаш да помагам.“

Ми дозволи неволно. Ги измив садовите темелно, со многу сапун и топла вода. Гледав како маслото и остатоците од вчера исчезнуваат. Во тој момент почувствував малку гордост.

Кога седнавме на маса, тетка Славка донесе нови тањири – различни едни од други, но чисти.

„Еве, Елена сакаше секој да има свој тањир“, рече со полунасмевка.

Сите ме погледнаа чудно, но никој не рече ништо. Јадевме во тишина.

Вечерта Марко ми шепна: „Види што направи – мајка ми првпат извади други тањири.“

Се насмеав низ солзи.

Но радоста траеше кратко. Следниот ден баба му почна да зборува дека сум „разгалена градска девојка“ која сака да ги менува нивните обичаи.

„Кај нас така било сто години! Кој си ти да ни кажуваш како се јаде?“

Марко се обиде да ја смири: „Бабо, времињата се менуваат.“

„Ама ние не сме Европа! Ние сме Македонија! Кај нас има ред!“

Се почувствував виновна што сум предизвикала кавга во семејството кое ме прими под својот покрив.

Кога си заминав дома во Прилеп, мајка ми ме прегрна силно.

„Како беше?“ ме праша.

„Тешко… многу тешко“, одговорив низ солзи.

„Љубовта бара жртви“, рече таа.

Денес седам сама во мојата соба и размислувам: Дали вреди да се менуваме за другите? Дали љубовта може да преживее кога секојдневните навики стануваат ѕид меѓу два света? Што би направиле вие на мое место?